Η κατάθλιψη στην εφηβεία και προστατευτικοί παράγοντες

 Από την Κατερίνα Μυλωνά, Ψυχολόγος Εθελόντρια milamou.gr

Εφηβεία
Η εφηβεία ως ένα ξεχωριστό αναπτυξιακό στάδιο οριοθετείται στη σύγχρονη βιβλιογραφία από την ηλικία των 12 ετών έως τα 18. Είναι μία περίοδος που οι έφηβοι προσπαθούν να συνδυάσουν την ωριμότητα και την παιδικότητα τους οδεύοντας προς τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Οι αλλαγές στο σώμα, στις ορμόνες και στους νέους ρόλους προκαλούν ψυχική πίεση. Οι έφηβοι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτές τις νέες προκλήσεις με δεξιότητες, αποθέματα και δυνάμεις που έχουν αναπτύξει σε μικρότερη ηλικία. Οι δύο πιο σημαντικοί αναπτυξιακοί στόχοι στην εφηβεία είναι η αυτονομία κι η ανεξαρτησία από τους γονείς και η συγκρότηση μίας ταυτότητας που θα συνενώνει αρμονικά διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητας.

Κατάθλιψη
Η κατάθλιψη, μία από τις πιο διαδεδομένες ψυχικές διαταραχές αποκτά τα δικά της χαρακτηριστικά στην εφηβεία. Ο έφηβος μπορεί να παρουσιάζει ευερεθιστότητα ,αντί κάποιου καταθλιπτικού συναισθήματος. Εμφανίζει αστάθεια στη διάθεση, γκρίνια,ψυχοκινητική επιβράδυνση, όλα του φταίνε και υπάρχει απότομη μείωση στις σχολικές επιδόσεις.Η κατάθλιψη στην εφηβεία συνδέετα με φτωχές ικανότητες προσαρμογής και γνωσιακές δυσλειτουργίες. Οι έφηβοι που πάσχουν από κατάθλιψη, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη ελέγχου στα αρνητικά γεγονότα, νιώθουναβοήθητοι και χωρίς ελπίδα και ασκούν έντονη κριτική στον εαυτό τους και τους άλλους. Υπάρχουν διαφορές με βάση το φύλο. Στα κορίτσια είναι πιο σύνηθες οι μεγάλες προκλήσεις του περιβάλλοντος και ταυτόχρονα τα μικρά αποθέματα διαχείρισης αυτών των προκλήσεων να επηρεάζουν την εμφάνιση κατάθλιψης. Η πίεση από τους συνομήλικους και τα ΜΜΕ να φαίνονται περισσότερο ελκυστικά και να δίνουν έμφαση στις σχέσεις απ΄ότι στην επίτευξη ρόλων παίζει καθοριστικό ρόλο σε συνδυασμό με τη μείωση της αυτοεκτίμησης όταν τα κορίτσια αρχίζουν το γυμνάσιο(Bower,1991b). Τα παραβατικά κορίτσια είναι πιο πιθανό να κατευθύνουν την επιθετικότητά τους προς τα ίδια και να εκδηλώσουν κατάθλιψη. Τα παραβατικά αγόρια είναι πιθανό να εμπλακούν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές ,όπως παραβατικότητα και κατάχρηση ουσιών. Στην εφηβεία η κατάθλιψη συνυπάρχει με διαταραχές της συμπεριφοράς και με αγχώδεις διαταραχές ως αντίδραση σε εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις. Τα καταθλιπτικά αγόρια εμφανίζουν πιο συχνά διασπαστική συμπεριφορά ,ενώ τα κορίτσια διαταραχές στην πρόσληψη τροφής,όπως ψυχογενής ανορεξία ή βουλιμία. Υψηλό ποσοστό απόπειρας αυτοκτονίας υπάρχει και στα δύο φύλα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το 2015, η αυτοκτονία μαζί με τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο τις βασικές αιτίες θανάτου στις ηλικίες 15-19 ετών (WHO, 2017). Οι αυτοκτονίες στην εφηβεία συμβαίνουν μέσα στο πλαίσιο μακροχρόνιων προσωπικών ή οικογενειακών προβλημάτων (Curran,1987). Η αυτοκτονία αυξάνεται δραματικά κυρίως από την ηλικία των 15 ετών για να φτάσει στο υψηλότερο ποσοστό στο 23ο έτος (Shaffer/Fisher 1981). Ο Elkind συσχετίζει την αύξηση των αυτοκτονιών με την πίεση στα παιδιά όταν είναι πιο μικρά να επιτύχουν και να είναι υπεύθυνα, με την προβολή αυτοκτονιών από την τηλεόραση. Οι πιστές απομιμήσεις αυτοκτονιών είναι πιθανές στην εφηβεία όταν τα παιδιά πιστεύουν ότι το μέλλον είναι πέρα από τον έλεγχο τους κι ότι είναι ανίκανα να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους. Κάθε απόπειρα αυτοκτονίας πρέπει να αντιμετωπίζεται σοβαρά στην εφηβεία. Είναι μία απελπισμένη και τελική κίνηση του εφήβου να διατηρήσει ή να δημιουργήσει σχέσεις με τους άλλους. Είναι μία κραυγή βοήθειας.

Προστατευτικοί παράγοντες
Οι βιολογικές μεταβολές στην εφηβεία κι οι κοινωνικές αλλαγές της μετάβασης από το δημοτικό στο γυμνάσιο και στο λύκειο απαιτούν συνεχή ψυχολογική προσαρμογή. Προστατευτικοί παράγοντες θεωρούνται οι καλές σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους, καθώς και η ενασχόληση με έναν συγκεκριμένο τομέα που το παιδί έχει ικανότητα, όπως ο αθλητισμός, η μουσική, ένα σχολικό μάθημα κ.α. Αυτό δίνει μία βάση στον έφηβο για αυτοπεποίθηση. Επίσης η βοήθεια με ένα μικρότερο αδελφάκι ή μίας μικρής ομάδας βοηθάει στο να υιοθετήσει έναν ρόλο που περιλαμβάνει την υπευθυνότητα για άλλα άτομα κι έτσι ο έφηβος μαθαίνει να θέτει προτεραιότητες και να ανταποκρίνεται σε προκλήσεις με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Ανακούφιση από την ψυχική πίεση μπορεί να δώσει ο καθορισμός προτεραιοτήτων και η εύρεση ενός έμπιστου φίλου, ο προγραμματισμός δραστηριοτήτων με στόχο να αυξηθούν οι ευχάριστες δραστηριότητες. Είναι απαραίτητη η πρωτογενής πρόληψη σε κάθε σχολείο , έτσι ώστε γονείς ,έφηβοι , δάσκαλοι να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την εφηβική κατάθλιψη. Οι έφηβοι υψηλού κινδύνου, που προέρχονται από καταθλιπτικούς γονείς ή από περιβάλλοντα ψυχοπιεστικά που μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη μπορεί να βοηθηθούν από προληπτικά προγράμματα. Τέλος γνωσιακού τύπου παρεμβάσεις που αφορούν την αυτοπεποίθηση, την διαχείρηση ενός προβλήματος, την έκφραση μίας ανάγκης κ.α σε μαθητές γυμνασίου έχουν αξία στη μείωση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας.