Όρια

 

Ο φανταστικός φράχτης γύρω από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις αξίες μας. Από την Κωνσταντίνα Τσιόγκα, Εθελόντρια Ψυχολόγο milamou.gr

 

Ο όρος «όριο» χρησιμοποιείται συχνά, αλλά υπάρχει μια δυσκολία στην κατανόηση και τη θέσπιση αυτού. Η έννοια αυτή περιγράφει το πως διαμορφώνεται η σχέση ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και το περιβάλλον του ή ανάμεσα σε μία ομάδα ανθρώπων και το περιβάλλον της. Για το οικογενειακό σύστημα και γενικότερα τα κοινωνικά συστήματα τα όρια είναι ό,τι η μεμβράνη για το κύτταρο, καθώς καθιστούν δυνατή την οριοθέτησή τους από το περιβάλλον και οδηγούν στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Επίσης, ρυθμίζουν το επίπεδο επικοινωνίας και δίνουν νόημα στο σύστημα.

Η θέσπιση ορίων σε ένα παιδί σημαίνει κανόνες, ενδιαφέρον, προστασία, αγάπη. Οι γονείς καλούνται να αναλάβουν το ρόλο του προτύπου μίμησης αξιών και αρχών μέσα στο οικογενειακό σύστημα. Είναι μία «ανάγκη» για την οικοδόμηση υγιούς σχέσης μεταξύ των μελών και την παροχή πλαισίου ασφάλειας και σταθερότητας μέσα στο περιβάλλον που συνυπάρχουν και επικοινωνούν. Η διαδικασία οριοθέτησης χρειάζεται χρόνο και δέσμευση για να υπάρχει μία σταθερότητα, η οποία θα βοηθήσει στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού.

 

«Τα παιδιά χρειάζονται κανόνες και όρια, όσο χρειάζονται αγάπη και τρυφερότητα»

 

Όρια και οικογένεια

Κάθε οικογενειακό σύστημα για να μπορέσει να παρέχει στα μέλη του ένα πλαίσιο ασφάλειας και σταθερότητας χρειάζεται να προβεί στη θέσπιση κανόνων (προσωπικοί, ηθικοί, κοινωνικοί, ομαδικοί), οι οποίοι είναι απαραίτητοι για τη δημιουργία υγιούς σχέσης μεταξύ των ατόμων και επιτρέπουν μία κατάσταση όπου μπορούν να έχουν ενεργό ρόλο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως οι κανόνες βοηθούν το άτομο να είναι πιο υπεύθυνο και το προστατεύουν.

Το επόμενο βήμα μετά την εισαγωγή κανόνων είναι η θέσπιση ορίων. Οι γονείς αποτελούν το πρώτο και πιο σημαντικό πρότυπο μίμησης για τα παιδιά. Τα όρια δείχνουν τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τις ιδεολογίες και τον τρόπο ζωής για μια οικογένεια. Όταν βάζουμε όρια, προστατεύουμε το παιδί μας, δείχνουμε αγάπη και ενδιαφέρον. Οι γονείς αναλαμβάνουν το ρόλο του οργανωτή θέτοντας όρια, τα οποία είναι λειτουργικά. Τα όρια πρέπει να είναι σαφή για να υπάρχει μία αρμονική σχέση μεταξύ των μελών και να καλύπτονται οι ανάγκες τους. Όταν τα όρια είναι συγκεχυμένα (πολύ ανοιχτά) δημιουργείται ανασφάλεια και αποδιοργάνωση μέσα στο σύστημα. Όταν είναι άκαμπτα (πολύ κλειστά) δεν επιτρέπεται η ροή πληροφοριών και έτσι δεν αναπτύσσεται μία επαρκής προσωπική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου.

Στόχος της καθιέρωσης ορίων είναι η διαπαιδαγώγηση του παιδιού, καθώς αναπτύσσεται η κριτική σκέψη και εσωτερικά κίνητρα για υιοθέτηση επιθυμητών συμπεριφορών. Επίσης, το βοηθάει να κατανοήσει τις δυνατότητές του και να αναπτύξει μία καλή αίσθηση εαυτού καθώς μεγαλώνει. Μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο μιμείται και μαθαίνει πως να βάζει όρια στις σχέσεις και αργότερα στις προσωπικές, φιλικές, επαγγελματικές. Ακόμη, το άτομο καλλιεργεί τρόπους με τους οποίους μπορεί να διαχειριστεί και να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις.

 

Διαμόρφωση ορίων

Είναι σημαντικό να συμπεριλάβουμε το παιδί μας σε μία συζήτηση, στην οποία αναφέρεται γιατί είναι σημαντικά τα όρια, ποια θα έπρεπε να είναι και πως μπορούμε να τα ακολουθήσουμε όλοι μέσα στο σπίτι. Όταν το παιδί συμβάλλει στη δημιουργία των ορίων, κατανοεί την αναγκαιότητα αυτών και είναι πρόθυμο να σεβαστεί και να τα τηρήσει. Χρειάζεται , λοιπόν να είμαστε ξεκάθαροι σε αυτό που λέμε και συγκεκριμένοι σε αυτό που ζητάμε. Επίσης, λαμβάνουμε υπόψη το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και με βάση αυτό δημιουργούμε μία συνοχή ανάμεσα σε αυτό που λέμε και αυτό που κάνουμε. Όταν το παιδί είναι μικρότερο των τεσσάρων ετών, εμείς μόνοι μας βάζουμε τα όρια με σεβασμό και δείχνοντας καλοσύνη. Η αποφυγή της ασεβούς γλώσσας θα βοηθήσει το παιδί να μην αντιδράσει επαναστατώντας και να συνεργαστεί.

Η καλή οριοθέτηση λειτουργεί προληπτικά για δυσάρεστες καταστάσεις και «χτίζει» τον αμοιβαίο σεβασμό και ενδιαφέρον. Το παιδί προετοιμάζεται για το τι θα συμβεί εάν δεν τηρήσει τα όρια ή τους κανόνες και έτσι η κατάσταση που βιώνει δεν φαίνεται απειλητική.

Τα όρια χρειάζονται υπενθύμιση! Όταν δεν είναι σαφή τότε παρατηρούμε μία αντίσταση, αδιαφορία και μη αποδοχή αυτών από το παιδί. Για το λόγο αυτό δε φοβόμαστε να πούμε «όχι» και όταν το λέμε το εννοούμε, διότι το παιδί θα μάθει πως το «όχι» μπορεί να σημαίνει και «ίσως» και έτσι μπαίνει στη διαδικασία να σκέφτεται πως οι κανόνες και τα όρια είναι για να τους άλλους και πως μόνο οι «μεγάλοι» ευθύνονται για κάθε συμπεριφορά. Ακόμη και όταν οι γονείς δε συμφωνούμε, οφείλουμε μπροστά στο παιδί να συμβιβαστούμε.

Στην περίπτωση που το παιδί καταπατήσει ένα όριο, δεν το τιμωρούμε, αλλά συνεχίζουμε να επικοινωνούμε με σεβασμό μαζί του. Αποφεύγουμε το κήρυγμα και τις συμβουλές. Μπορούμε να του κάνουμε ερωτήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά, τις σκέψεις και τις ιδέες του όπως: «Tι νομίζεις ότι προκάλεσε αυτή τη συμπεριφορά;», «Τι σκέφτεσαι γι’ αυτό;», «Έχεις κάποια ιδέα για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα;». Οι ερωτήσεις περιέργειας προκαλούν στο παιδί την αίσθηση ότι μπορούν να τα καταφέρουν (ενθάρρυνση) ακόμη κι αν έχουν κάνει λάθος.

Σίγουρα η παραπάνω διαδικασία φαντάζει δύσκολη και χρειάζεται υπομονή.

Να είστε σίγουροι όμως πως είναι αποτελεσματική.

 

Κωνσταντίνα Τσιόγκα

Ψυχολόγος

Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια