Ιδεοψυχαναγκαστική  Διαταραχή: Η μάχη των σκέψεων

 Από την ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΤΣΙΔΟΥ,  Ψυχολόγο Εθελοντία milamou.gr

Είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε αμφιβολία για διάφορα θέματα στην καθημερινότητά μας, όπως εάν κλείσαμε τον φούρνο, κλειδώσαμε την πόρτα ή εάν βγάλαμε κάποια συσκευή από την πρίζα. Μπορεί ακόμη να έχει κολλήσει ένα τραγούδι στο μυαλό μας και να το τραγουδάμε ξανά και ξανά ή να θέλουμε τον χώρο μας οργανωμένο και καθαρό.Πολύ συχνά ακούμε στην καθημερινότητα μας φράσεις όπως «είμαι ψυχαναγκαστικός» ή «έχω εμμονή» κ.ά. Οι περισσότεροι από εμάς μπορεί να είχαμε ή να έχουμε έμμονες  ιδέες  ή/και καταναγκαστικές συμπεριφορές κάποια στιγμή στη ζωή μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι έχουμε Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.Το να είναι κάποιος  «εμμονικός» με αυτή την καθημερινή έννοια δεν σημαίνει ότι το άτομο έχει προβλήματα στην καθημερινή του ζωή. Για παράδειγμα, μπορεί να έχετε «εμμονή» με ένα νέο τραγούδι που ακούτε στο ραδιόφωνο, αλλά μπορείτε ακόμα να συναντήσετε τον φίλο σας για καφέ, να πάτε στη δουλειά στην ώρα σας κ.λπ. παρά αυτή την εμμονή. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυτή τη διαταραχή έχουν παγιδευτεί και προσπαθούν να ξεφύγουν από έναν κύκλο εξαντλητικού άγχους και έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην καθημερινή τους λειτουργικότητα.

 

Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive – Compulsive Disorder-OCD) σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) χαρακτηρίζεται από την παρουσία ανεξέλεγκτων και επαναλαμβανόμενων σκέψεων (ιδεοληψιών), ή επαναλαμβανόμενων καταναγκαστικών συμπεριφορών (καταναγκασμών) ή και των δύο. Είναι μία διαταραχή η οποία επηρεάζει το 1-2% του πληθυσμού παγκοσμίως .Τα άτομα με OCD έχουν χρονοβόρα συμπτώματα που μπορεί να προκαλέσουν σημαντική δυσφορία ή να επηρεάσουν την καθημερινή ζωή.

 

Ενδείξεις και συμπτώματα

Τα άτομα με OCD μπορεί να υποφέρουν από ιδεοληψίες, καταναγκασμούς ή και από τα δύο. Οι ιδεοληψίες είναι παρεισφρητικές ,επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή νοητικές εικόνες που είναι  ανεξέλεγκτες , ανεπιθύμητες και προκαλούν έντονο άγχος και δυσφορία. Συνήθεις κατηγορίες ιδεοληψιών:

• Φόβος μόλυνσης
• Τελειομανία
• Απώλεια ελέγχου
• Επιθετικές παρορμήσεις
• Επικείμενης καταστροφής
• Σεξουαλικές ιδεοληψίες
• Θρησκευτικές ιδεοληψίες

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές  πράξεις τις οποίες το άτομο νιώθει αναγκασμένο να εκτελέσει προκειμένου να απαντήσει στην ιδεοληψία. Οι συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις αποσκοπούν να μειώσουν το άγχος ή/και να αποτρέψουν ένα γεγονότος ή μία κατάσταση που φοβάται το άτομο. Οι καταναγκασμοί δεν γίνονται με ευχαρίστηση και το άτομο νιώθει την ανάγκη να τους κάνει υποχρεωτικά.Σε μία έρευνα το 78% των ατόμων με καταναγκασμούς θεωρούσε τα τελετουργικά «μάλλον παράλογα»,παρότι τους ήταν αδύνατο να σταματήσουν να τα εκτελούν (Stern & Cobb, 1978). Συνήθεις καταναγκασμοί:

• Καθαριότητα
• Έλεγχος / Επιβεβαίωση
• Επανάληψη
• Αρίθμηση
• Νοητικοί καταναγκασμοί

Δεν είναι όλες οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις εμμονές , ούτε όλες οι τελετουργίες ή συνήθειες καταναγκασμοί. Τουλάχιστον το 80% των ανθρώπων βιώνει ενίοτε σύντομες παρεισφρητικές σκέψεις (Rachman & deSilva, 1978). Η διαφοροποίηση για την διάγνωση της OCD εξαρτάται από κάποια κριτήρια όπως:

• Το άτομο αφιερώνει πάνω από μία ώρα ημερησίως στις ιδεοληψίες ή στους καταναγκασμούς
• Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί είναι μη ελεγχόμενοι
• Το άτομο δεν αντλεί ευχαρίστηση από τους καταναγκασμούς αλλά μία προσωρινή ανακούφιση από το άγχος
• Οι ιδεοληψίες ή οι καταναγκασμοί προκαλούν έντονη υποκειμενική ενόχληση
• Σημειώνεται σημαντική έκπτωση στην επαγγελματική, κοινωνική ή άλλες περιοχές της λειτουργικότητας του ατόμου

 

Ποιά είναι τα αίτα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής;

Η αιτιολογία της OCD παραμένει άγνωστη, ωστόσο υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που ενδέχεται να συμβάλουν στην εμφάνισή της όπως:

• Βιολογικοί παράγοντες: Μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ασυνήθιστα αυξημένη δραστηριότητα σε κάποιες δομές του εγκεφάλου (κογχομετωπιαίο φλοιό και βασικά γάγγλια) και χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης στα άτομα με OCD, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο εάν αυτά οδηγούν στα συμπτώματα ή το αντίστροφο
• Γενετικοί παράγοντες: Έρευνες επισημαίνουν την αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης της διαταραχής στα άτομα της ίδιας οικογένειας
• Ψυχολογικοί παράγοντες: Μία τραυματική εμπειρία στην παιδική ηλικία όπως η κακοποίηση, ο εκφοβισμός ή η παραμέληση επηρεάζουν την εμφάνιση της διαταραχής και μερικές φορές τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά από σημαντικά γεγονότα της ζωής του ατόμου, όπως ο τοκετός ή το πένθος
• Συμπεριφορικοί παράγοντες: Τα συμπεριφορικά μοντέλα προτείνουν ότι οι καταναγκασμοί είναι αποτέλεσμα μαθημένων αντιδράσεων, καθώς η καταναγκαστική συμπεριφορά ενισχύεται επειδή μειώνει (προσωρινά) το άγχος
• Γνωστικοί παράγοντες: Η καταναγκαστική συμπεριφορά αποδίδεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης στην μνήμη αλλά και στην καταστροφική ερμηνεία που δίνεται στις παρεισφρητικές σκέψεις. Τα άτομα με OCD έχουν την τάση να πιστεύουν ότι εάν σκεφτούν κάτι είναι πιο πιθανό να συμβεί και αναφέρουν έντονα αισθήματα ευθύνης, κάτι που τους οδηγεί στην προσπάθεια καταστολής των σκέψεων τους περισσότερο από τους υπόλοιπους (Salkovskis, 1996).

 

Θεραπεία

Η Ιδεοψυχαναγκαστική  Διαταραχή αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ή έναν συνδυασμό των δύο. Καλύτερα αποτελέσματα φαίνεται να έχει ο συνδυασμός Γνωστικής- Συμπεριφορικής Θεραπείας (Cognitive-Behavioral Therapy-CBT) και φαρμακευτικής αγωγής. Στόχος της CBT είναι να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να μάθει να σκέφτεται και να συμπεριφέρεται διαφορετικά όταν βιώνει αισθήματα φόβου και άγχους. Μία άλλη μορφή συμπεριφορικής θεραπείας είναι η  Έκθεση και Παρεμπόδιση Αντίδρασης (Exposure and Response Prevention-ERP).Σε αυτήν την θεραπεία, ένα άτομο εκτίθεται σταδιακά και εσκεμμένα σε καταστάσεις που του προκαλούν έντονο άγχος και δυσφορία (έκθεση) και στη συνέχεια διδάσκονται τεχνικές για την αποφυγή εκτέλεσης των καταναγκαστικών πράξεων και περιορισμό αποφυγής κατά την έκθεση (παρεμπόδιση αντίδρασης). Επειδή η έκθεση και παρεμπόδιση των τελετουργικών προστατεύει από τα συμπτώματα και μετά την λήξη της θεραπείας, θεωρείται η καλύτερη θεραπευτική επιλογή (McDonough & Kennedy, 2002). Για την φαρμακολογική θεραπεία συνήθως χρησιμοποιούνται αντικαταθλιπτικά φάρμακα και συγκεκριμένα οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (ΕΑΕΣ-SSRIs) και μπορεί να βοηθήσουν τα άτομα να διαχειριστούν τα συμπτώματα της διαταραχής. Στοχεύουν στην αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης  στον εγκέφαλο, ενός νευροδιαβιβαστή που επηρεάζει και σταθεροποιεί την διάθεση και φαίνεται να σχετίζεται με την κατάθλιψη, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το άγχος και άλλες διαταραχές. Πρέπει να τονιστεί ότι οι ΕΑΕΣ  ενδέχεται να έχουν παρενέργειες και θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο υπό την επίβλεψη ενός επαγγελματία υγείας.

 

Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον με OCD;

Εάν κάποιο μέλος της οικογένειας σας έχει διαγνωστεί με  OCD ίσως αναρωτηθείτε τι θα μπορούσατε να κάνετε για να βοηθήσετε. Μερικά βήματα που θα μπορούσατε να ακολουθήσετε:

• Μελετήστε για την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (βιβλία για OCD,υποστηρικτικές ομάδες, επιστημονικές σελίδες)
• Βοηθήστε το αγαπημένο σας πρόσωπο να βρει την κατάλληλη θεραπεία
• Προσφέρετε υποστήριξη και κατανόηση
• Αναγνωρίστε και κατανοήστε τους καταναγκασμούς
• Βοηθήστε τους να διαχειριστούν τους καταναγκασμούς (ενθαρρύνετέ τους να αμφισβητήσουν τους καταναγκασμούς όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν)
• Προσπαθήστε να επικυρώσετε τα συναισθήματα τους(π.χ. «Καταλαβαίνω ότι μπορεί να νιώθεις πολύ εκνευρισμένος τώρα»)
• Βοηθήστε τους να αποσπάσουν την προσοχή τους από τους καταναγκασμούς(προτείνετε μια δραστηριότητα που απολαμβάνετε να κάνετε μαζί όπως η παρακολούθηση μίας ταινίας ή μία βόλτα για περπάτημα)
• Αναγνωρίστε «μικρές» βελτιώσεις(η αναγνώριση φαινομενικά μικρών επιτευγμάτων μπορεί να τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν την σκληρή τους προσπάθεια)
• Δείξτε υπομονή (λάβετε υπόψην σας ότι η πραγματικότητα τους , ακόμα κι αν είναι κάτι με το οποίο δεν μπορείτε να ταυτίστειτε ή να κατανοήσετε πλήρως είναι αληθινή και οδυνηρή για εκείνους)

 

Η ψυχική υγεία είναι σημαντική

Εάν έχετε διαγνωστεί με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ή αισθάνεστε ότι μπορεί να έχετε κάποιες ενδείξεις ή γνωρίζετε κάποιον που έχει, μη διστάσετε να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Η διάγνωση της OCD μπορεί να φαίνεται τρομακτική στην αρχή , αλλά μπορεί να διαχειριστεί και η θεραπεία της μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των

παρεισφρητικών σκέψεων και στην αντιμετώπιση των καταναγκασμών επιτρέποντας στο άτομο να επιστρέψει στην καθημερινότητά του.

Αγγελική Κοτσίδου

Ψυχολόγος

 

Βιβλιογραφία

1)American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 5th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association

2) National Institute of Mental Health (2023).Obsessive-Compulsive Disorder: When Unwanted Thoughts or Repetitive Behaviors Take Over

3)Ann M. Kring ,Gerald C. Davison ,John M. Neale, Sheri L. Johnson(Επιμ.).(2010).Ψυχοπαθολογία

4)International OCD Foundation (2014).What You Need to Know about Obsessive Compulsive Disorder. https://iocdf.org/wp-content/uploads/2014/10/What-You-Need-To-Know-About-OCD.pdf

5) Neil A. Rector, PhD Christina Bartha, MSW, Kate kitchen, MSW Martin Katzman, MD, Margaret Richtee, MD.(2016).Obsessive – Compulsive disorder. An information guide