Σύνδρομο του μέλους φάντασμα

 Από την Μάγδα Ψαράκη,  Ψυχολόγος Εθελόντρια milamou.gr

 

Έχετε ακούσει ανθρώπους να αναφέρουν ότι εξακολουθούν και αισθάνονται πόνο στο ακρωτηριασμένο άκρο τους; Ή μήπως εσείς έχετε βιώσει αυτήν την αίσθηση κάποια στιγμή στην ζωή σας; Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «σύνδρομο του μέλους φάντασμα», «Phantom of limb». Πρόκειται για την αντίληψη του χαμένου μέλους, το οποίο μπορεί να είναι απονευρωμένο ή ακρωτηριασμένο. Σύμφωνα με έρευνες, 80-100% των ασθενών εμφανίζουν την αίσθηση του μέλους φάντασμα αμέσως μετά τον ακρωτηριασμό τους, ενώ 10% αναπτύσσουν μετά από ένα μήνα. Επίσης παιδιά που γεννήθηκαν χωρίς άκρα φαίνεται ότι εκδηλώνουν πολλαπλές αισθήσεις μελών φαντασμάτων, παρότι δεν έχει αναπτυχθούν ποτέ τα μέλη τους (Purves et al., 2010).

 

Ορισμός

Το φαινόμενο «μέλος φάντασμα» δεν αφορά μόνο τα άκρα, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος που έχει ακρωτηριαστεί είτε μετά από τραυματισμό, είτε μετά από χειρουργείο, πχ στην σκωληκοειδής υπόφυση, στον οφθαλμό, στην μαστεκτομή. Μάλιστα, άνθρωποι που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική
επέμβαση αλλαγής φύλου (κυρίως άνδρες τρανσεξουαλ) περιγράφουν την αίσθηση φανταστικών γεννητικών οργάνων. Ο Ambrose Pare ήταν ο πρώτος που περιέγραψε τον πόνο στο «μέλος φάντασμα» σε στρατιώτες με κολοβώματα μέσα 16ου αιώνα. Ο S. Weir Mitchell, χειρούργος, την περίοδο του Αμερικάνικου Εμφυλίου Πολέμου, τόνισε το πόσο υπέφεραν οι ασθενείς με κακώσεις νεύρων και χρησιμοποίησε τον όρο «πόνος φάντασμα» για πρώτη φορά (Mitchell SW, 1871). Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι ο επιπολασμός του «PLP» είναι πιο συχνός στα ακρωτηριασμένα άνω άκρα απ’ ότι στα κάτω άκρα (συχνότερα σε γυναίκες).

 

Αίτια

Παρότι στο παρελθόν, το σύνδρομο του «μέλους φαντάσματος» ταξινομούνταν ως ψυχιατρική ασθένεια, στις μέρες μας το ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί περισσότερο στο περιφερειακό και κεντρικό νευρικό σύστημα και ιδίως στον εγκέφαλο. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες που εξηγούν γιατί οι αισθήσεις γίνονται αντιληπτές ακόμα και όταν αφαιρεθεί το άκρο. Μια από αυτές, υποστηρίζει ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που αντιπροσωπεύουν το ακρωτηριασμένο τμήμα «επανασυνδέονται» λόγω έλλειψης εργασίας, με αποτέλεσμα όταν ερεθίζονται άλλα μέρη του σώματος, όπως τα χείλη ,να δημιουργείται αίσθηση στο απών άκρο (Paran et al.,1990).

 

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα του πόνου διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Κάποιοι περιγράφουν ότι αισθάνονται κράμπες και άλλοι πόνο σαν ηλεκτρική εκκένωση ή σαν κόψιμο από μαχαίρι. Συχνά αναφέρουν μούδιασμα, κνησμό, αίσθηση πίεσης/θερμότητας/ υγρασίας στο σκέλος που λείπει. Άτομα που υποφέρουν από αυτό το σύνδρομο, διαμαρτύρονται ότι νιώθουν πως το ακρωτηριασμένο μέλος τους συρρικνώνεται και βρίσκεται σε περίεργη θέση, από όπου τους πυροδοτείται και ο πόνος. Ακόμα, ο πόνος αυτός μπορεί να σχετίζεται με μια συγκεκριμένη κίνηση ή θέση του κολοβώματος και μπορεί να ελκύεται από διάφορους φυσικούς παράγοντες (π.χ αλλαγές στον καιρό ή πίεση στο υπολειπόμενο σκέλος κ.α.) αλλά και από ψυχολογικούς παράγοντες, όπως το συναισθηματικό stress. Έχει βρεθεί ότι η συχνότητα και η ένταση των συμπτωμάτων γενικά μειώνονται με την πάροδο του χρόνου. Ταυτόχρονα τα άτομα που βιώνουν την αίσθηση του «φανταστικού πόνου», αρκετές φορές έχουν και συναισθηματικά προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη.

 

Θεραπείες

Κατά καιρούς έχουν προταθεί πλήθος θεραπειών για την ανακούφιση των παραπάνω συμπτωμάτων είτε φαρμακευτικές είτε χειρουργικές. Μέχρι το 1965, αναφέρθηκαν 43 διαφορετικές θεραπείες για την αντιμετώπιση του πόνου ενός μέλους φαντάσματος. Η φυσικοθεραπεία για παράδειγμα αποδείχτηκε αποτελεσματική για την αποκατάσταση του ακρωτηριασμού και κα επέκτασή του πόνου του «φανταστικού μέλους».

 

“Mirror Therapy”

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες θεραπείες που αξίζει να μην παραληφθεί είναι η «θεραπεία του καθρέπτη». Αποτελεί μια ψυχολογικής φύσεως παρέμβαση που εστιάζει στην κίνηση του άθικτου- μη επηρεαζόμενου άκρου. Επινοήθηκε από τον νευροεπιστήμονα «Ramachandran, 1996, προκειμένου να βοηθήσει ασθενείς που υπέφεραν από τον επώδυνο φανταστικό άκρο (Ramachandran,1996). Αυτή η μέθοδος βασίζεται στην οπτική ανατροφοδότηση με χρήση του καθρέφτη και εφαρμόζεται σε καταστάσεις πάρεσης ή και χρόνιου πόνου, που επηρεάζουν την μια πλευρά του σώματος. Με άλλα λόγια η θεραπεία του καθρέπτη στοχεύει να «ξεγελάσει» τον εγκέφαλο του ασθενή και τον κάνει να διαμορφώσει έναν νέο χάρτη του σώματός του. Πώς όμως λειτουργεί αυτή η μέθοδος;

Ένας μακρύς καθρέπτης τοποθετείται ανάμεσα στα πόδια του ασθενούς και ρυθμίζεται να βλέπει το άθικτο μέλος · καθώς το άτομο παρακολουθεί το άθικτο άκρο ο εγκέφαλος εξαπατάται, δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι το «φανταστικό του άκρο είναι αυτό που κινείται στον καθρέπτη. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται να χαλαρώσει το άκρο που δεν έχει ακρωτηριαστεί μπροστά στον καθρέπτη αλλά και να περιοριστούν οι οδυνηρές αισθήσεις των φανταστικών άκρων του (Moseley et al., 2008). Ένα βασικό πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι μπορεί να εκτελεστεί από το άτομο χωρίς την παρουσία του φυσικοθεραπευτή, ενισχύοντας τον αυτοέλεγχο στον φανταστικό πόνο · ένα κουτί καθρέπτη μπορεί να αγοραστεί ή να κατασκευαστεί για όσους προτιμούν να το φτιάξουν μόνοι τους.

Αναμφίβολα η αποτελεσματικότητα της θεραπείας μέσω καθρέπτη έχει αναδειχθεί από πλήθος μελετών την τελευταία δεκαετία. Ιδιαίτερα φαίνεται ότι αποδίδει καλύτερα στις περιπτώσεις μη επιφανειακών σωματικών πόνων (Sumitani M et al., 2008). Εκτός, λοιπόν, από την επιτυχής διαχείριση του πόνου του «μέλους φάντασμα», η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται γενικά και σε νευρολογικές- ορθοπεδικές παθήσεις, ενεργοποιώντας δίκτυα στον εγκέφαλο που έχουν υποστεί βλάβη.

Κλείνοντας, η αντίληψη του «μέλους φαντάσματος» είναι συνήθης σε ασθενείς που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Με την πάροδο του χρόνου και χάρη στην αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας, συνεχώς αναπτύσσονται θεραπείες (φαρμακολογικές- και μη) για την ανακούφιση των συμπτωμάτων. Για κανέναν λόγο, όμως, δεν πρέπει να αγνοηθούν πιθανά συμπτώματα. Η ψυχοθεραπεία και η στήριξη του ασθενούς- της οικογενείας του, προς τον δρόμο της αποκατάστασης είναι σημαντική.

Βιβλιογραφία

Ανακτήθηκε από: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/phantom-pain/symptoms-causes/syc-2037627 Bishnu Subedi, George T. Grossberg, 2011. Phantom Limb Pain: Mechanisms and Treatment Approaches”, Pain Research and Treatment, 2011, Article ID 864605, 8. https://doi.org/10.1155/2011/864605 Campo-Prieto, P., & Rodríguez-Fuentes, G. (2020). Effectiveness of mirror therapy in phantom limb pain: A literature review. Neurología (English Edition). Mitchell S W, 1871. Phantom limbs. Lippincott’s 8, 563 – 569. Moseley, G.L., Gallace, A. & Spence, C., 2008. Is mirror therapy all it is cracked up tobe? Current evidence and future directions. Pain, 138 (1): 7–10.doi:10.1016/j.pain.2008.06.026. Paran, Y., Seltzer, Z. & Eisen, A., 1990. Autotomy following deafferentation in the ratdepends on the afferent input from the neuroma including histamine-sensitive c-fibers. Pain Suppl., 5, 461. Purves, D., Augustine, G., Fitzpatrick, D., Hall, W., LaMantia, A., McNamara, J. & Williams, M. (2010). Νευροεπιστήμη. Μετάφραση-Επιμέλεια από τα Αγγλικά από Γ. Ανωγειανάκις, Χ.Καζλαρής, Ν. Καλφάκης, Δ. Κανδύλης, Γ. Παναγής & Δ. Πετσανάς, Αθήνα: Επιστημονικές Eκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε.
Ramachandran, V. S., & Rogers-Ramachandran, D. (1996). Synaesthesia in phantom limbs induced with mirrors. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 263(1369), 377-386. Sumitani, M., Miyauchi, S., McCabe, C. S., Shibata, M., Maeda, L., Saitoh, Y., … & Mashimo, T. (2008). Mirror visual feedback alleviates deafferentation pain, depending on qualitative aspects of the pain: a preliminary report. Rheumatology, 47(7), 1038-1043