Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης: Ένα Παράδοξο Ψυχολογικό Φαινόμενο
Από την Μπενίτα Ναζλουϊάν, Ψυχολόγος Εθελόντρια milamou.gr
Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο που εμφανίζεται όταν θύματα απαγωγών ή άλλων μορφών κρατήσεων αναπτύσσουν συναισθηματικό δεσμό ως προς τους θύτες τους, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται σε συνθήκες φόβου και επικινδυνότητας. Επιπλέον, εκτός των συνθηκών ομηρίας, αιχμαλωσίας καθώς και απαγωγής, έχει παρατηρηθεί μέσω των ερευνών ότι τα χαρακτηριστικά του εν λόγω συνδρόμου είναι δυνατόν να αναπτυχθούν και στα πλαίσια μιας συντροφικής ή συζυγικής σχέσης.
Αιτίες
Πιστεύεται ότι το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι αποτέλεσμα ενός μηχανισμού επιβίωσης. Όταν το θύμα βρίσκεται σε κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας, ο εγκέφαλος προσπαθεί να μειώσει το άγχος και την πίεση μέσω της ανάπτυξης θετικών συναισθημάτων προς τον θύτη. Με αυτόν τον τρόπο, το θύμα μπορεί να αισθάνεται ότι με την κατανόηση και τη συνεργασία με τον θύτη, αυξάνονται οι πιθανότητες επιβίωσης.
Μερικοί βασικοί παράγοντες που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του συνδρόμου:
- Η διάρκεια της κράτησης: Όσο περισσότερο διαρκεί η περίοδος κράτησης, τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτυχθούν οι συναισθηματικοί δεσμοί.
- Η εξάρτηση από τον θύτη: Όταν το θύμα εξαρτάται από τον θύτη για τη βασική του επιβίωση (π.χ. τροφή, νερό, προστασία), αυξάνονται οι πιθανότητες να δημιουργηθεί ένα αίσθημα «ευγνωμοσύνης».
- Η κατανόηση των κινήτρων του θύτη: Εάν το θύμα καταφέρει να βρει λογική στις ενέργειες του θύτη ή να διακρίνει την ανθρώπινη πλευρά του, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του πείθοντας τον εαυτό του ότι ο θύτης ενδεχομένως να βιώνει εξίσου κάποια δυσκολία, είναι εύλογο να συμβάλει στην εμφάνιση του συνδρόμου.
Γνωστικά, Συμπεριφορικά & Συναισθηματικά χαρακτηριστικά
- Γνωστικά χαρακτηριστικά
- Διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας
- Ανάπτυξη δικαιολογιών για τον θύτη
- Μείωση της απειλής
- Συναισθηματικά χαρακτηριστικά
- Συμπάθεια ή θετικά συναισθήματα προς τον θύτη
- Ανάμεικτα συναισθήματα (ενοχή και φόβος)
- Ανακούφιση από μικρές πράξεις καλοσύνης
- Συμπεριφορικά χαρακτηριστικά
- Συνεργασία με τον θύτη
- Άρνηση απόδρασης
- Άρνηση συνεργασίας με τις αρχές
Κριτική
Αν και το Σύνδρομο της Στοκχόλμης έχει αναγνωριστεί ως ψυχολογικό φαινόμενο, παραμένει αμφιλεγόμενο και δεν εντάσσεται επίσημα στα εγχειρίδια ψυχικών διαταραχών όπως το DSM-5. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό είναι σπάνιο και ίσως να μην αποτελεί ξεχωριστή ψυχολογική διαταραχή, αλλά αποτέλεσμα άλλων παραγόντων, όπως το μετατραυματικό στρες (PTSD).
Αντιμετώπιση και θεραπεία
Η θεραπεία του Συνδρόμου της Στοκχόλμης απαιτεί συνήθως την υποστήριξη από ειδικούς ψυχικής υγείας. Η ψυχοθεραπεία είναι εφικτό να βοηθήσει το θύμα να επεξεργαστεί τα γεγονότα και τα συναισθήματα που έχει βιώσει, καθώς και συνηθίσει τη νέα καθημερινότητα χωρίς την εμπλοκή του θύτη σε αυτήν. Η υποστήριξη από οικογένεια και φίλους είναι εξίσου σημαντική για την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του ατόμου.
Υποτροπή
Αξίζει να σημειωθεί πως σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και όταν το θύμα αποχωρήσει από το κακοποιητικό πλαίσιο, υπάρχουν υψηλές πιθανότητες να επιστρέψει σε αυτό. Ο λόγος για τον οποίο εμφανίζεται η συγκεκριμένη συμπεριφορά και επιθυμία του θύματος αφορά κυρίως την ασφάλεια, αλλά και την οικειότητα πλέον που αισθάνεται για το εν λόγω περιβάλλον.
Συμπεράσματα
Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι μια πολύπλοκη και συχνά παρανοημένη ψυχολογική κατάσταση η οποία χρήζει αναμφισβήτητα περαιτέρω διερεύνησης. Αν και μπορεί να φαίνεται παράδοξο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει μηχανισμούς που το θύμα χρησιμοποιεί για να επιβιώσει στις συγκεκριμένες συνθήκες. Ωστόσο, η πλήρης κατανόηση και η θεραπεία αυτής της κατάστασης απαιτούν χρόνο, στήριξη, υπομονή, προσπάθεια και επαγγελματική βοήθεια.
Μπενίτα Ναζλουϊάν, Κλινική Ψυχολόγος
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Gordon, J., & Williams, L. (2022). Stockholm syndrome: A review of the literature and clinical implications. Journal of Interpersonal Violence, 37(5-6), 2161–2185. https://doi.org/10.1177/08862605211005778
Hoffman, S. J. (1980). The Stockholm syndrome: The psychology of hostage-taking. International Journal of Psychiatry, 13(2), 123–134. https://doi.org/10.3109/00207218009160102
Hoffman, S. J., & Knafo, S. (2021). Exploring Stockholm syndrome in the context of contemporary psychological theories: Implications for trauma and recovery. Traumatology, 27(4), 410–421. https://doi.org/10.1037/trm0000294